මෙරට ක්‍රියාත්මක වෙමින් තිබූ පැරණි ගම්සභා ක්‍රමය පෘතුගීසි, ලන්දේසි ආක්‍රමණයන්ගෙන් විනාශයට පත්ව තිබුණු අතර, බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ දී යළි ගම්සභා ක්‍රමයට නව මුහුණුවරකින් ඉදිරිපත් වූ ආකාරයක් දැකිය හැකි විය. බ්‍රිතාන්‍යයන් කලින් පැවැති ගම්සභා ක්‍රමය කෘෂිකර්මාන්තයට යෝග්‍ය වන පරිදි 1856 දී නැවත ක්‍රියාත්මක කිරීම නිසා ජල කළමනාකරණ කටයුතුවලදී කෘෂිකාර්මික ක්ෂේත්රයේ පුනරුදයක්ද ඇතිවිය.
කලින් ඡන්ද රහිතව පැවැති ක්‍රමය වෙනස්‌කර මහ නගර සභා පිහිටුවීමේ දී මහජන ඡන්දයෙන් සභිකයන් තෝරා පත්කරගනු ලබන අලුත් ක්රමයක් හැඳින්වීය. ඒ ගම්සභා සඳහා මහජන ඡන්දයෙන් සභිකයන් තෝරා පත්කර ගැනීම ආරම්භ වූයේ 1924 වර්ෂයේ සිටය. පසුව පළාත් පාලන සේවය තවදුරටත් පුළුල් කරනු වස්‌ අර්ධ නාගරික ප්‍රදේශවල 1946 දී සුළු නගර සභා 24 ක් පිහිටුවන ලදී. 1948 වන විට පළාත් පාලන ආයතනවල විවිධ වෙනස්‌කම් රාශියක් සිදුවිය. ඒ වන විට මහනගර සභා 07 ක්‌ද නගර සභා 36 ක්‌ද සුළු නගර සභා 34 ක්‌ද ගම්සභා 401 ක්‌ද බිහි වී තිබිණි. නමුත් පසුව එයද වෙනස් විය.
පළාත් පාලන ආයතනවල මැතිවරණ පැවැත්වීම සම්බන්ධව 2012 අංක 22 නමින් පළාත් පාලන ඡන්ද විමසීම් සංශෝධන පනතක් ඉදිරිපත් විණි. ඒ පනතට අනුව කලින් පැවති සමානුපාතික ඡන්ද ක්‍රමය වෙනුවට කොට්ඨාස ක්‍රමයටයි මැතිවරණය පැවැත්වීමට නියමිතව තිබිණි. විශේෂයෙන්ම මෙහිදී මිශ්‍ර ඡන්ද ක්රමයක් බලාපොරොත්තු විය. ඒ අනුව සියයට 30ක පමණ ප්‍රමාණයක් තවදුරටත් සමානුපාතික ක්‍රමය යටතේම පැවැත්වීම සිදු කෙරුණු අතර මේ නිසා මෙරට තුළ අලුතින් ඡන්ද කොට්ඨාසවලට කැඩීමේ අවශ්‍යතාවක් මතු වුණේ. එම අවශ්‍යතාව මත පළාත් පාලන විෂය භාර ඇමැතිවරයා විසින් කමිටුවක් පත් කරනු ලැබිණි. එම කමිටුව වසර දෙක හමාරකට ආසන්න කාලයක් තුළ වාර්තාවක් සකස්කොට ඉදිරිපත් කෙරුණු අතර එම වාර්තාවට අනුව ලංකාවේ පළාත් පාලන ආයතන 336ක් පිහිටුවනු ලැබිණ. ඒ ප්‍රාදේශීය සභා 272ක්, නගර සභා 41ක් සහ මහ නගර සභා 23ක් වශයෙනි. එම කමිටුව පළාත් පාලන ආයතන 336 කොට්ඨාස 4833කට බෙදනු ලැබිණ. ඒ ඇතුළත තනි නියෝජිතයෙක් තේරී පත්වන කොට්ඨාස 4583කුත්, දෙදෙනෙක් තේරී පත්වන කොට්ඨාස 241කුත්, තුන්දෙනෙක් තේරී පත්වන කොට්ඨාස 9කුත් විදිහට මේ කොට්ඨාස 4833 බෙදා වෙන්කොට තිබිණි. ඒ කොට්ඨාසවලින් සභිකයින් 5092 ක් තේරුවා. අනතුරුව වත්මන් ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන මහතා බලයට පැමිණි පසුව මේ වාර්තාව ප්‍රකාශයට පත් විණ.
අංක 22 සංශෝධනයෙන් කොට්ඨාස බෙදිය යුතු මූලික කාරණා කිහිපයක් දක්වා තිබුණු අතර එය ජනවාර්ගික සහ ජනවාර්ගික විවිධත්වය, ජනගහන ඝනත්වය, ආර්ථික සංවර්ධන මට්ටම, භූගෝලීය සහ භෞතික කරුණු ලෙස ඉදිරිපත් විණි. මෙම ක්‍රමයට විවේචනය ඉදිරිපත් වූයේ ඔය කියන්නා වූ නිර්ණායක පදනම් කරගන්නේ නැතිව දේශපාලන කාරණා මත පදනම්ව කොට්ඨාස බෙදීමට එවකට සිටි පාලකයන් කටයුතු කළ නිසාය. නමුත් එක් වරක් කොට්ඨාස බෙදූ පසු නැවත වරක් කොට්ඨාස බෙදීමට කමිටුවක් පත් කළ නොහැකි නිසා කොට්ඨාස බෙදීම හරි ආකාරව සිද්ධ වෙලාද යන්න විමර්ශනය කිරීමේ කමිටුවක් පත් කිරීමේ හැකියාව මත පදනම්ව වර්තමාන පළාත් පාලන විෂය භාර ඇමැතිවරයාගේ උපදෙස් මත අශෝක පීරිස් මහතාගේ මූලිකත්වයෙන් සීමා නිර්ණය විමර්ශන කමිටුව පත් කරනු ලැබිණි.
2915 වසරේ දෙසැම්බර් මස පළමු වෙනිදා මෙම කමිටුව පත් කෙරුණු අතර එහි විමර්ශන කටයුතු වෙනුවෙන් මාස තුනක කාලයන් ලබා දී තිබිණි. නමුත් එම විමර්ශන සඳහා මහජනතාව අතරට පවා යා යුතුව තිබුණු නිසා ඒ කාලය ප්‍රමාණවත් වූයේ නැහැ. මේ පිළිබඳ මාධ්‍ය හරහා දැනුවත් කිරීම් පවා දැනුම්වත් කෙරුණු අතර මැතිවරණ කොමිසමේ සභාපතිවරයා සමග සාකච්ඡා කොට කාලය මාස අටක් දක්වා දීර්ඝ කරගැනීමට සීමා නිර්ණය විමර්ශන කමිටුව කටයුතු කරනු ලැබිණ.
එම විමර්ශන වලදී සීමා නිර්ණයේ පැවති ගැටලු රාශියක් හඳුනා ගැනුණු අතර විශේෂයෙන්ම ජනවාර්ගික විවිධත්වය වැඩිවන ආකාරයට තමයි බොහෝ කොට්ඨාස නිර්ණය කර තිබෙන ආකාරය කමිටුවට අවබෝධ විය. එය සිදුවිය යුත්තේ එකී ජනවාර්ගික විවිධත්වය සමනය වන ආකාරයට වුවත් පසුගිය රාජපක්ෂ පාලන සමයේ සිදු කළ සීමා නිර්ණයේ දී සිදු කර තිබුණේ ජනවාර්ගික විවිධත්වය වැඩි වන ආකාරයෙනි.
මේවාට අමතරව පළාත් පාලන ආයතන පිහිටුවීමේ ව්‍යුහාත්මක ගැටලු පවා සීමා නිර්ණය විමර්ශන කොමිසම විසින් අවබෝධ කරගෙන තිබිණි. එහි දී හෙළිවූ ව්‍යුහාත්මක ගැටලු ලෙස නගර සභාවකට එකතු විය යුතු ප්‍රදේශ ප්‍රාදේශීය සභාවලට එකතු වී තිබූ අතර ප්‍රාදේශීය සභාවලට එකතු විය යුතු ප්‍රදේශ නගර සභාවලට එකතු වී තිබිණි. එසේම ඒවා ඇතැම් දේශපාලන වුවමනාවන් මත ඒවා සිදුවී තිබූ බවට කමිටුවට අවබෝධ විය.
තවත් අතකින් බැලුවොත් ගම්වලට නම් යෙදීමේදීත් මේ ආකාරයට සංස්කෘතික කාරණා සම්බන්ධව සැලකිල්ලට නොගත් අවස්ථා තිබිණි. වෙනත් රටවල භූගෝලීය නාම ප්‍රමිතිකරණයන් තිබෙනවා වුවත් මෙහි එවැනි තත්ත්වයන් නැත. නාගදීපය සම්බන්ධව එවැනි ගැටලුකාරී තත්ත්වයක් උද්ගතව තිබිණි. මෙහිදී සිද්ධ වෙන්නේ කුමක්ද කියා නොදත් ඇතැමුන් වෙනත් කෝණවලින් බලා නාගදීපය මකන්න යනවා යැයි කියමින් ප්‍රකාශ නිකුත් කෙරිණි. කෙසේ හෝ අවසානයේ සාමාන්‍ය භාවිතාවේ තිබූ ආකාරයටම ඒ නම යොදන්නට සීමා නිර්ණය කමිටුව කටයුතු කර තිබිණි. ඒවා සැලකිල්ලටවත් ගෙන නොතිබූ ඉතා වැදගත් මෙන්ම සංවේදී සංස්කෘතික කාරණාය.
විටෙක සීමා නිර්ණය විමර්ශන කමිටුවේ සභාපති අශෝක පීරිස් මහතා ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඡන්ද කොට්ඨාස අලුතින්ම කඩනවාටත් වඩා මෙම විමර්ශනය අපහසු වූ බවයි. එසේම එහිදී චෝදනා විමර්ශනයේදී පැමිණිලි 1833 ක් පමණ විමර්ශනය කරන්නට සිදු වූ බවත් අවසානයේ ඡන්ද කොට්ඨාස 4833 න් තුනෙන් දෙකක්ම සංශෝධනය වූ බව අශෝක පීරිස් මහතා ප්‍රකාශ කළේය.
සාමාන්‍යයෙන් සීමා නිර්ණයේ දී පියවර කිහිපයක්ම අනුගමනය කළ යුතුය. පළමුවැන්න කොට්ඨාස සැකැස්ම අලුතින් සකස් කිරීමයි. දෙවැන්න කොට්ඨාස සිතියම්ගත කිරීම කළ යුතු අතර ඉන්පසුව එහි මායිම් ලකුණු කිරීම සිදු කර අවසානයේ ඒවා දෙමළට සහ ඉංග්‍රීසියට පරිවර්තනය කළ යුතු වේ. ඉන් පසු අවසන් කරන කොට්ඨාස සියල්ල මිනින්දෝරු දෙපාර්තමේන්තුවට යවනු ලැබූ අතර හිටපු මැනුම්පතිවරයෙකු වන එස්.තවලිංගම් මහතා ඒවා සම්බන්ධ අධීක්ෂණ කටයුතු සඳහා විශේෂ දායකත්වයක් ලබා දුන්නේය. ඒ අනුව උපලේඛන සකස් කරම උපලේඛන නැවත නැවතත් පරීක්ෂා කිරීමත් සිදුව තිබේ. මේවා සිදුවූයේ සීමානිර්ණයේ නාමයෙන් රාජපක්ෂ පාලන සමයේ දී සිදුකළ අදූරදර්ශි දේශපාලන න්‍යාය පත්‍රයන් වෙනුවෙන් වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සීමා නිර්ණයක් ලබා දීම වෙනුවෙනි.
ඇතැම් ලෙසකින් රාජපක්ෂ පාලන සමයේ සිදු කළ සීමා නිර්ණයන් ගැසට් කළා නම් හෝ මේ ආකාරයේ පසු විපරමක් සිදු නොවුණා නම් පිරිසකට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට ඇති හැකියාව පවා නැති වී යන්නට ඉඩ තිබිණි. ඒ නිසා සීමා නිර්ණය විමර්ශන කමිටුව ඔවුන්ට පැවරී තිබූ කාර්යභාරයට අනුව මේ කාරණා සුපිරි පරීක්ෂාවට ලක් කරනු ලැබිණි. අවස්ථා ගණනාවක් පරීක්ෂා කිරීමෙන් පසුව සිදු කෙරුණු එම සුපිරි පරීක්ෂාව නිසා ගැටලු නිවැරදි කිරීම නිසි ආකාරව සිදු වූ බවට දැන් සැමට විශ්වාසය.
ඇතැමුන් ප්‍රකාශ කළේ මේ සීමා නිර්ණය විමර්ශන කමිටුවේ කටයුතුවලට දේශපාලන බලපෑම් ඇති බූ බවය. ඒ පිළිබඳ අදහස් දක්වමින් අශෝක පීරිස් මහතා වරෙක පවසා තිබුණේ මේ කාර්යය සඳහා විෂය භාර අමාත්‍යවරයාගෙන් හෝ රජයේ පාර්ශ්වයෙන් කිසිදු ආකාරයක දේශපාලන බලපෑමක් එල්ල වූයේ නැති බවයි. නමුත් ඇතැම් ප්‍රාදේශීය දේශපාලනඥයින් තමන්ට වාසිදායක වන ආකාරයෙන් කොට්ඨාස බෙදා දක්වන ලෙස ඉල්ලා සිටි අවස්ථා තිබුණු ඉවත් විශේෂයෙන්ම කුල සාධකය වැනි කාරණා එම ඉල්ලීම්වලදී ප්‍රධාන වුවත්. එවැනි ඉල්ලීම්වලට කමිටුව කිසිදු ආකාරයක අවස්ථාව ලබා නොදුන් නමුත් නියෝජනයක් පැමිණිය යුතුයි කියා සිතෙන තැනකදී නියෝජනයක් ලැබෙන ලෙස කොට්ඨාස වෙන් කිරීමට සීමා නිර්ණය විමර්ශන කමිටුව කටයුතු කර තිබිණි. එය ප්‍රශංසනීයය.
ඒ සීමා නිර්ණය නිසා සිදුවූ වැදගත්ම දේ කරුණ වන්නේ මනාප ක්‍රමයත් සමග නිර්මාණය වූ ඡන්දදායකයාත් නියෝජිතයාත් අතර තිබූ දුරස්ථබව අවම වීමයි. නමුත් මේ ක්‍රමය නිසා රටේ දේශපාලනයේ සැලකිය යුතු මට්ටමේ විකෘති තත්ත්වයක් ඇති ව තිබෙන බව පසුගිය පළාත් පාලන මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵල අනුව පැහැදිලිය. ඉන් රටට විශාල අමතර බරක් එක්වූ බවද සැබෑය. ඉදිරියටත් මෙම ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක වන්නේද නැද්ද යන්න සිකුරාදා තීන්දු විය. දැන් කළ යුත්තේ අඩුපාඩු හදා ගෙන ඉදිරයට යාම මිසෙක ගිය හකුර ගැන තව දුරටත් කඳුළු සැලීම නම් නොවන බව සැවොම අවබෝධ කර ගත යුතුය.
