* යුරෝපීය වෙළෙන්දන් සමග ලංකාවට කිතුදහම පැමිණියේ අනුරාධපුර යුගයෙදි
* සිය දහම ඇදහිය හැකි පූර්ණ ආගමික සහනශීලීත්වයක් ඓතිහාසික සමාජයේ තිබුණා
පුරාවිද්‍යාත්මක විමසුමකි
කුසුම්සිරි කොඩිතුවක්කු
බාහිර කථිකාචාර්ය,
පුරාවිද්‍යා හා උරුම කළමනාකරණ අධ්‍යයනඅංශය
ශ්‍රී ලංකා රජරට විශ්වවිද්‍යාලය - මිහින්තලේ.
කෞතුකාගාර පාලක, ජේතවන කෞතුකාගාරය
ශ්‍රී ලාංකේය සංස්කෘතිය නව මඟකට යොමු කිරීමට ඉවහල් වූයේ ක්‍රි.පු තුන්වන සියවසේ දී මෙට ස්ථාපනය වූ බුදු දහම බව අවිවාදයෙන් ම පිළිගන්නා කරුණකි. ඒ වන විට ලොව ප්‍රචලිතව පැවති ආගම් අතර බුදු දහම, හින්දු ආගම, ජෛන ආගම කැපී පෙනුණි. වර්තමානයේ ලොව වැඩිම පිරිසක් අදහන කිතු දහම ලොවට දේශනා කළ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ මෙලොව ජන්ම ලාභය ලැබූවේ ඊට සියවස් තුනකට පමණ පසුව ය. ඒ වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍යත්වය දැරුවේ භාතිකාභය (ක්‍රි.පු 22 ක්‍රි.ව 7) රජු ය. ඔහු භාතිය තිස්ස, භාතික තිස්ස යන නම්වලින් ද හඳුන්වා ඇත.
ශ්‍රී ලාංකේය ඉතිහාසයේ දිගු කාලපරිච්ඡේදයක් අගනුවර ලෙස පැවති අනුරාධපුරය යුගයේ දී කිතු දහම ප්‍රචලිතව පැවති රෝමය, පර්සියාව වැනි රටවල් සමඟ පැවති වාණිජ සබඳතා පුරාවිද්‍යාත්මක හා සාහිත්‍යමය මුලාශ්‍රගත තොරතුරුවලින් සනාථ වේ. ඒ අනුව එම සබඳතා සමඟ කිතු දහම පිළිබඳ ව අදහස් ඒ වන විට ශ්‍රී ලංකාවෙහි ද පැතිර තිබෙන්නට ඇති බවට යම් යම් සාධක පවතී. එම සාධක පිළිබඳව ශ්‍රී ලංකාවේ බෞද්ධ සංස්කෘතිය කිතුණු සංස්කෘතිය කෙරෙහි බලපා ඇති ආකාරයත් මෙම ලිපියෙන් විමසා බැලේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ කිතු දහමේ ඉතිහාසය විමසා බැලීමේ දී වර්ධනීය තත්ත්වයක් හඳුනාගත හැකි වනුයේ ක්‍රි.ව 1505 දී පෘතුගීසින්ගේ පැමිණිමත් සමඟ ය. පෘතුගීසි පාලකයින් ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුතු හා දේවස්ථාන ඉදිකිරීම කෙරෙහි ප්‍රමුඛතාවක් ලබා දීම ඒ කෙරෙහි බලපා තිබේ. ඒ අනුව පෘතුගීසි පාලන සමය තුළ දී රෝම කතෝලික ආගමත්, ඉන් අනතුරු ව ලන්දේසි හා බ්‍රිතාන්‍ය පාලන අවධිවල දී පිළිවෙළින් ඕලන්ද රෙපරමාදු හා අන්ග්ලිකානු ක්‍රිස්තියානි ආගම් ප්‍රචලිත වන්නට විය.
ඒ එක් එක් පාලන අවධිවලට අයත් එකිනෙකට වෙනස් සම්ප්‍රදායන්ගෙන් යුත් දේවස්ථාන ශ්‍රී ලංකාවේ විවිධ ප්‍රදේශවල දැනුදු දැක ගත හැකි ය. යටත් විජිත පාලන අවධි තුළ දී කිතු දහම විවිධ නිකායන් යටතේ ප්‍රචලිත වූවත් ඒ කෙරෙහි ඒ ඒ පාලකයින්ගේ දැඩි අනුග්‍රහයක් ලැබුණි.
එහෙත් අනුරාධපුර යුගයේ දී මහා පරිමාණ ලෙස ප්‍රචලිත ව නොපැවතියත් ශ්‍රී ලංකාව තුළ කිතු දහම පැතිර තිබූ බවට සාධක හඳුනාගත හැකි ය. යටත් විජිත පාලන සමය තුළ දී මෙන් පාලකයින්ගේ අනුග්‍රහයෙන් ප්‍රචලිත කරන ලද මට්මටකට වඩා විදේශිය වෙළඳ සබඳතා මත පැතිරුණු ස්භාවයක් ඒ ඇසුරෙන් පැහැදිලි වේ.
ක්‍රි.ව 52 දී ශාන්ත තෝමස් අපෝස්තලුතුමන් ඉන්දියාවේ කේරලයට පැමිණි ඇති අතර ඒ අනුව ක්‍රිස්තියානි අදහස් ඉන්දියාවට සමීපව පිහිටි ශ්‍රී ලංකාවට ද වෙළඳ සබඳතා මත ඒ හා සමකාලීනව ම ලැබෙන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි ය.
ශ්‍රී ලංකාවේ කිතු දහම ප්‍රචලිත වූ වර්ෂය ලෙස ක්‍රි.ව 72 දක්වා ඇති අතර ඒ අනුව ශාන්ත තෝමස් ක්‍රිස්තියානි (St.Thomase Chritians) හා නෙස්ටෝරියානු ක්‍රිස්තියානි (Nestorian Christians) නමින් ක්‍රිස්තියානි ලබ්ධිකයින් දෙකොටසක් පිළිබඳ ව සඳහන් වෙයි. (Some Christian Contribution in Sri Lanka).
අනුරාධපුර යුගයේ දී ලංකාවේ පැවති පර්සියානු ක්‍රිස්තියානි දේවස්ථානයක් පිළිබඳ ව ක්‍රි.ව හයවන සියවසයේ දී කොස්මස් ඉන්ඩිකෝප්ලෙස්ටස් (Cosmas Indicopleustes) විසින් රචිත ක්‍රිස්ටියන් ටොපෝග්‍රැෆි (Christian Topography) ග්‍රන්ථයෙහි ඇති විස්තරය ඒ පිළිබඳ ව යම් ඉඟියක් සපය යි. ඔහු එම ග්‍රන්ථයෙහි සඳහන් කරන පරිදි (365 පිටුව) තැප්‍රොබානා (Taprobana) හි (ඒ වන විට විදේශීය ලේඛකයින් ශ්‍රී ලංකාව හඳුන්වා ඇත්තේ මෙනමිනි.
මෙය තම්බපණ්නි යන්නෙහි භින්න වූවකි), පර්සියානු ක්‍රිස්තියානි දේවස්ථානයක් තිබූ බවත් එහි පර්සියාවෙන් පත් කළ පුජකාචාර්යවරයෙකු (Presbyter), දේවස්ථාන උපස්ථායකයෙකු (Beacon) සිටි බවත් විනයානුගත පුදපුජා සම්ප්‍රදායක් (Ecclesiastisal Rituals) පැවති බවත් සඳහන් කරයි.
ඔහු සඳහන් කරන පරිදි මෙරට සිටි රජවරු දෙදෙනා සහ ජනතාව වෙනත් ආගමිකයින් ය. ඒ අනුව ක්‍රිස්තියානි බැතිමතුන් සුළු පිරිසක් සිටි බව ඉන් තහවුරු වේ.
1912 දී අනුරාධපුරයෙන් හමු වූ දැනට අනුරාධපුර පුරාවිද්‍යා කෞතුකාගාරයේ ඇති නෙස්ටෝරියානු කුරුසය තවත් ඒ පිළිබඳව පුරාවිද්‍යාත්මක සාධකයකි.නෙස්ටෝරියානු වාදය ක්‍රි.ව 4, 5 සියවස්වල දී පර්සියාව ආශ්‍රීත කලාපයේ ප්‍රචලිතව පැවති ආගමික මතවාදයකි.
මෙම කුරුසය සම්බන්ධයෙන් මතභේද කිහිපයක්ම ඇති අතර මෙය අනුරාධපුර යුගයට අයත් වූවක් නොව පෘතුගීසි පාලන සමයට අයත් වූවක් බවට ඒ.එම්. හෝර්කාට් සහ ඊ.ආර්. අයර්ටන් සඳහන් කරයි. එහෙත් කොඩ්රින්ටන් සඳහන් කරනුයේ මෙය ක්‍රි.ව හයවන සියවසට අයත් පර්සියානු නෙස්ටෝරියන් කුරුසයක් බවයි.
කෙසේවෙතත් පෘතුගීසි පාලන සමය වන විට නෙස්ටෝරියානු කිතු දහම භාවිතයේ නොපැවති අතර ඔවුන්ගේ ඇදහිලිවාදය වූයේ රෝමානු කතෝලික දහමයි. ඒ අනුව මෙය පෘතුගීසි සමයේ දී නිර්මාණය කරන ලද නෙස්ටෝරියානු කුරුසයන්ය යන අදහස සම්බන්ධයෙන් හා මෙය වෙනත් ප්‍රදේශයකට අයත් නම් කුමන අරමුණකින් රැගෙන ආවේ ද යන්න පිළිබඳවත් විමසා බැලිය යුතු කරුණු ය.
1984 දී මාන්තායිවල කළ කැනීම්වල දී මෙම කුරුසයට සමාන කුරුසයක් සහිත මුද්‍රාවක් හමු වී තිබේ. අනුරාධපුර යුගය තුළ දී කිතුදහම ප්‍රචලිතව පැවති රෝමය, පර්සියාව වැනි රටවලට අයත් පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක සමූහයක් ම ශ්‍රී ලංකාවේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් හමු වී ඇති අතර එම රටවල් සමඟ පැවති වාණිජ සබඳතා එමඟින් සනාථ කර ගත හැකි ය. විවිධ ස්ථානවලින් හමුවන රෝම කාසි ඒ අතරින් ප්‍රධාන වේ. සීගිරියෙන් හමු වී ඇති කාසි අතර වැඩි ප්‍රමාණයක් රෝම කාසි ය.
එම කාසි අතර කොන්ස්ටන්ටයින් අධිරාජයාගේ (ක්‍රි.ව 317) සිට මාර්සියන් අධිරාජයා (ක්‍රි.ව 450-457) දක්වා වූ කාලවකවානුවට අයත් කාසි හමු වී තිබේ. එම කාසිවලින් පැහැදිලි වනුයේ ක්‍රි.ව 4 වන සියවසේ සිට ම රෝම කාසි භාවිතයේ පැවති බවයි.
සිගීරියට සමීප පිදුරංගල විහාරය ආශ්‍රිතව කරන ලද කැණීම්වල දී ii කොන්ස්ටන්ටයින් (ක්‍රි.ව 357-360)ල ii වන තියෝඩියස් (ක්‍රි.ව 420-450), ලිබියස් සර්වන්ස් (ක්‍රි.ව 461-465), ජුලියස් නෙපෝස් (ක්‍රි.ව 474-475) අධිරාජ පාලන අවධිවල ට අයත් කාසි ද හමු වී තිබේ. ඊට අමතර ව සිගීරියේ කරන ලද කැණීම්වල දී පර්සියාවේ සැසේනියානු රාජවංශ සමයට අයත් මැටි භාජන සමුහයක් ද හමු වී තිබේ.
අනුරාධපුරයේ නකාවෙහෙර, මහාපාලි දානශාලාව, තිස්සමහාරාමයේ යටාල දාගැබ,පැල්මඩුල්ල කුට්ටාපිටිය යන ස්ථානවලින් හා ජේතවන දාගැබෙන් හමු වූ අගස්ති, කානේලියන් හා පළිඟුවලින් කළ අවනත මුද්‍රා (Intaglios) ද රෝම සබඳතා තහවුරු කර ගැනීම සඳහා වැදගත් සාධක වේ. පූජාවස්තු ලෙස තැන්පත් කර තිබූ මෙම මුද්‍රා ක්‍රි.ව 2- 4 සියවස්වලට අයත් වේ. විවිධ රූප සහිත මෙම මුද්‍රා අතර මානව රූප සත්ත්ව රූප රෝම අක්‍ෂර ආදිය දැක ගත හැකි ය. මෙවැනි භාණ්ඩ රෝමය, පර්සියාව වැනි රටවලින් පැමිණි විදේශීය වෙළඳුන් මාර්ගයෙන් මෙරටට ලැබුණු ඒවා බව පැහැදිලි ය. ඒ අනුව එවැනි සබඳතා පදනම් කරගෙන ක්‍රිස්තියානි ආගම පිළිබඳ අදහස් ද ශ්‍රී ලංකාවේ පැතිරයන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි ය.
පූර්වෝක්ත සබඳතා මත පදනම් බෞද්ධ නිර්මාණ සම්ප්‍රදායන් කෙරෙහි ද යම් යම් අභාසයන් ලැබී ඇති බවට සාධක හමු වී තිබේ. ඉන්දියාවේ අශෝක රජු විසින් ආජීවකයින් උදෙසා බරාබර් කන්දෙහි කරවන ලද ලෝමස් සෘෂි ගුහාවල ඇති චෛත්‍ය කවාට ලක්‍ෂණ සහ එහි විකාශනයක් ලෙස අජන්තා එල්ලෝරා ගුහාවල ඇති චෛත්‍ය කවාටවලට සමාන මූලික ලක්‍ෂණ පර්සියාවේ ලයිසියන් ප්‍රදේශයෙන් හඳුනාගෙන තිබේ.
මෙම චෛත්‍ය කවාටවලට සමාන මැටියෙන් කළ නිර්මාණ රැසක් ම සිගීරියෙන් හමු වී තිබේ. එසේ ම වාහල්කඩ කැටයම් අතරෙහි ද Cherub රූපවලට සමාන කුඩා මිනිස් රූප ද දැකිය හැකි ය. මෙම නිර්මාණ සඳහා පර්සියන් කලා සම්ප්‍රදායන්හි අභාසයක් ලැබී ඇත් ද යන්න විමසා බැලිය යුතු කරුණකි.
ක්‍රි.ව 16 වන සියවසේ සිට යටත් විජිත පාලන අවධි තුළ දී විවිධ සම්ප්‍රදායන් අයත් දේවස්ථාන ශ්‍රී ලංකාවේ ඉදි වී ඇති අතර ඉන් බහුතරයක ම ග්‍රීක, රෝම වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්‍ෂණ දැකිය හැකි වූවත් ක්‍රි.ව 19 වන සියවසට හා ක්‍රි.ව 20 වන සියවස මුල් භාගයට අයත් ඇන්ග්ලිකානු දේවස්ථාන ඇසුරෙහි බෞද්ධ වාස්තුවිද්‍යාවට සමාන නිර්මාණ ලක්‍ෂණ එක් ව ඇති ආකාරයක් ද දැකගත හැකි ය.
පේකඩ සහිත කුලුණු, පත්තිරුප්පු (Octogon) හැඩයේ ගොඩනැඟිලි චන්ද්‍රවංක, සූර්යවංක හැඩයේ දොරටු ඒ අතර කැපී පෙනේ. ගාල්ල බද්දේගම ක්‍රිස්තු දේවස්ථානය, මහනුවර ත්‍රිත්ව විද්‍යාලය, බොරැල්ල ශාන්ත ලූක් දෙව්මැදුර නිදසුන් ලෙස දැක්විය හැකිය.
බද්දේගම ක්‍රිස්තුදේව දේවස්ථානයේ නිර්මාණ අතර ඇති ක්‍රි.ව 1822 දී නිර්මාණය කර ඇති සඳකඩපහණ ගාල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ ඇති විසිතුරු ම සඳකඩපහණ යි. එය අනුරාධපුර යුගයේ කාල සම්ප්‍රදායන් අනුව නිර්මාණ කරන ලද්දකි. තව ද මෙම දේවස්ථානයේ දැව කැටයම් අතර ගජසිංහ රූප ද දැකිය හැකිය. ඒ අනුව එම දේවස්ථාන ආශ්‍රිත කලා සම්ප්‍රදාය සිංහල බෞද්ධ ඌරුවකට අනුගත වූ බවක් හඳුනාගත හැකි ය.
එසේ ම වර්තමාන දේවස්ථාන විෂයෙහි වූවද ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණු බටහිර ප්‍රදේශවල ග්‍රීක රෝම සම්ප්‍රදායන් පදනම් කරගත් වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්‍ෂණ දැක ගත හැකි වූවත් දමිල ජාතික කිතුණු බැතිමතුන් බහුල ශ්‍රී ලංකාවේ උතුරු ප්‍රදේශයේ ඇති දේවස්ථාන විශාල දැව කුළුණු සහිත ව ඉදි කර ඇති, ග්‍රීක, රෝම ලක්‍ෂණ අල්ප දකුණු ඉන්දීය වාස්තු විද්‍යාවට සමීප ලක්‍ෂණවලින් සමන්විත බව ද පෙන්වා දිය හැකි ය.
මේ අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ කිතු සමය දිගු ඉතිහාසයක් තුළ මෙරට ප්‍රචලිත ව තිබූ බවත් මුල් කාලීනව ඒ කෙරෙහි විදේශීය වෙළඳ සබඳතා මුල් වන්නට ඇතැයි පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක අනුසාරයෙන් තහවුරු කර ගත හැකි අතර පසු කාලීන ව ඇතැම් දේශීය සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ ද නිර්මාණාත්මක ලෙස ඒ කෙරෙහි සම්මිශ්‍රණය වී ඇති බවක් ද හඳුනාගත හැකි ය.
