ආචාර්ය අජිත් තල්වත්ත ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය මානවශාස්ත්‍ර අධ්‍යනාංශය සමාජීය විද්‍යා සහ මානවශාස්ත්‍ර අධ්‍යනාංශය ශ්‍රී ලංකා රජරට විශ්වවිද්‍යාලය, මිහින්තලේ
වර්ෂ 1796 බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදී ග්‍රහණයට නතු වීමෙන් පසු මෙරට සිංහල බෞද්ධ ජනතාව එක්දහස් අටසිය දහඅට (1818) වසරේ දී බ්‍රිතාන්‍යන්ට එරෙහිව පළමු නිදහස් විමුක්ති සටන ආරම්භ කළහ. ඒ වන විට එම විමුක්ති අරගලයට වසර දෙසීය එකකි (201). ඒ නිමිති කොටගෙන “ අස්ගිරි මහාවිහාරය සහ 1818 පළමු නිදහස් සටන” යනුවෙන් ශාස්ත්‍රීය පර්යේෂණ ග්‍රන්ථයක් සම්පාදනය කර තිබේ.
අස්ගිරි මහ විහාරය මෙරට ඉතිහාසයේ සිට තිරණාත්මක සිදු වීම් තුළ ප්‍රමුඛ තීරණ ගන්නා ආයතනයකි. ඉංග්‍රීසි අධිරාජ්‍යවාදීන්ට එරෙහිව ක්‍රියාත්මක කළ චින්තනමය අරගලයේ මුල්ම වෙඩි මුරය පත්තු කළේ වාරියපොළ ශ්‍රී සුමංගල අනුනායක හිමියෝය. රටේ දේශපාලන, ආර්ථික, සාමාජික සහ ආගමික වශයෙන් තීරණාත්මක තීන්දු තීරණ ගැනීම්වල දී විහාරස්ථානය ප්‍රමුඛ සාධකයක්වූ බව එම ක්‍රියාවලියෙන් පැහැදිලි වේ. ඒ අනුව එම කැරැල්ලේ දී අස්ගිරි විහාරයෙන් ද ප්‍රබල බලපෑමක් කළ බවට නිගමනය කිරීම සාවද්‍ය නොවේ.
එවැනි තර්කයක් ගොඩ නඟන්නේ හේතු සාධක කිහිපයක් මත ය. සමස්ත සමාජයට නායකත්වය සහ ආමන්ත්‍රණය කළ හැකි ප්‍රධාන චරිතය වන්නේ භික්ෂූන් වහන්සේ ය. තවද පන්සල වෙත ජනතාව පහසුවෙන් ඒකරාශී කළ හැකි ස්ථානයක් වීම, හදිසි අවස්ථාවක එහි ප්‍රජාව පෝෂණය කිරීමට තරම් ශත්තිමත් ආයතනයක් වීම සහ ආරකෂාව අතින් ප්‍රමුඛ වීම යන සාධක ද ප්‍රධාන විය. කෙසේ නමුත් උඩරට රජු ඇතුළු පිරිස මෙරටින් පිටුවහල් කිරීමෙන් පසු රජෙකු නැති අඩුව උඩරැටියාට තදින් දැනිණි. ඒ නිසා සිංහල බෞද්ධ සමස්ත සමාජයේ ම පීඩනය ක්‍රමිකව වර්ධනය වී නොසන්සුන්කාරී වාතාවරණයක් ගොඩ නැඟිණි. එහි ආසන්නතම සිදු වීම ඉංග්‍රීසි ආධිපත්‍යයට එරෙහිව වර්ෂ 1818 සිංහලේ මුල්ම නිදහස් විමුක්ති සටන ඇති වීම ය.
උඩරට මහ කැරැල්ල, ඌව-වෙල්ලස්ස ප්‍රදේශය මුල් කොටගෙන පැනනැඟිණි. එහි ප්‍රධාන නායකයන්ට ඉතිහාසයෙහි සුවිශේෂී ස්ථානයක් ලැබුණ ද සෙසු පිරිස පිළිබඳ විශේෂ අවධානයක් පසුකාලීන වූ සටන් ඉතිහාසයේ හෝ සටන් ඉතිහාසය තුළ යොමු වී නැත. එලෙස ආරම්භ වූ පළමු නිදහස් විමුක්ති සටන ඉංග්‍රීසි නියෝගය මත මර්දනය සඳහා මොනරවිල කැප්පෙටිපොළ පත් කරන ලදී. නමුත් සත්‍ය අවබෝධ කරගත් හෙතෙම සිංහලයන් හා එක්ව අරගලයට සහාය දුන්නේය. කැප්පෙටිපොළ සිය උපරිම ශක්තිය ලබාදුන්නත් අරගලය ක්‍රෑර සහ අමානුෂික ලෙස මැඬලීමට ඉංග්‍රීසි පාලනාධිකාරිය කටයුතු කළ බැවින් එය විශාල ඛේදවාචකයකින් කෙළවර විය.
සිංහලයා 1818 දී ඉංග්‍රීසීන්ට එරෙහිව අරගලය ක්‍රියාත්මක කළ ද අප පරාජයට පත් වන්නේ, අද මෙන් එදා ද සිංහලයන් තුළ පවතින අසමඟිය, එකිනෙකා සැක කිරිම, ස්වකීයයන්ගේ මත නොවිමසීම සහ නොඉවසීම, ගරු නොකිරීම, විවේචනය සහ නායකත්වයට පවතින තරගය වැනි හේතු නිසා ය. අනාගතයේ ද එම දුර්වලතා නැවත නැවත ඒ අයුරින් ම සිංහල බෞද්ධයා තුළ විද්‍යමානව පවතී. එම විමුක්ති සටන සෑමදෙනාගේ ම එකමුතු බැඳීමෙන් සිදු කළා නම් අප යටත්විජිත පාලනයෙන් නිදහස් වන්නේ 1948 වර්ෂයේ නොව 1818 දී ය.
මෙරට ඉතිහාසයේ බොහෝ ග්‍රන්ථ රචනයේ දී භික්ෂූන් වහන්සේ හෝ විහාරස්ථානය ප්‍රමුඛ වීම අනිවාර්ය විය. මහාවිහාරවංශික ශ්‍යාමෝපාලි මහානිකායේ අස්ගිරි මහාවිහාරය ඈත අතීතයේ සිට ශස්ත්‍රීය ප්‍රබෝධය ඇති කිරීමට සුවිශේෂි දායකත්වයක් ලබා දී ඇත. වර්තමානයේ ද ඒ අයුරින් ම එම සම්ප්‍රදාය ආරක්ෂා කොට ඇත. එම පසුබිම තුළ 1818 පළමු නිදහස් සටන පිළිබඳ ඉතා වටිනා ශාස්ත්‍රීය සංග්‍රහයක් සංස්කරණය කොට එළිදැක්වීම ඓතිහාසික හා ශාසනික වශයෙන් භාග්‍යයකි. නිවහල් ඉතිහාසයකින් හා සභ්‍යත්වයකින් සමන්විත අප, නූතනය වන විට සමාජ, ආකල්ප, සිතිවිලි, සාරධර්ම සහ සංස්කෘතිකමය වශයෙන් දැඩි සෝදාපාළුවකට ලක් වී ඇති සමයක පළමු නිදහස් විමුක්ති සටනේ වැදගත්කම හුවාදැක්වීම අතිශයින් කාලෝචිතවූත් ජාතික, ශාසනික සහ ශාස්ත්‍රීය වශයෙන් දුලභ ප්‍රයත්නයක් ලෙස හැඳින්වීම අතිශෝක්තියක් නොවන්නකි.
එම කෘතිය විවිධ තේමා ඇසුරෙන් නව පර්යේෂණ මඟින් සොයාගත් දැනුම එම කෘතිය ඇසුරෙන් ඉදිරිපත් කර ඇත. 1818 නිදහස් සටන පිළිබඳ පවතින සියලුම අංශ ආවරණය කිරීමට හැකි වීම ද සුවිශේෂී අවස්ථාවකි. එය ඉදිරි පර්යේෂණ කටයුතු සඳහා ද විද්වතුන් සහ පාඨකයන්ට ප්‍රයෝජනවත් වන බව නොරහසකි.
එම සද්කාර්යෙහිලා සංස්කාරකවරුන් ලෙස ශාස්ත්‍රපති ඇටිපොළ මහින්ද හිමි, දර්ශනපති කැටකුඹුරේ ධම්මාරාම හිමි, රාජකීය පණ්ඩිත ඇහැලේපොළ මහින්ද හිමි සහ ආචාර්ය අජිත් තල්වත්ත තෝරාපත් කරගෙන ඒ සඳහා නිවැරැදිව දිරිමත්ව මෙහෙයවූ ආචාර්ය වරකාගොඩ ධම්මසිද්ධි ශ්‍රී පඤ්ඤානන්ද ඤාණරතනාභිධාන මහාවිහාරවංශික ශ්‍යාමෝපාලි මහානිකායේ අස්ගිරි මහාවිහාර පාර්ශ්වයේ මහානායක මාහිමියන් ප්‍රමුඛ සානුනායක විංශද්වර්ගික කාරක මහා සංඝසභාවේ ගරුතර නාහිමිවරුන් ප්‍රධාන සියලු ම සභිකයන් වහන්සේට සහ අස්ගිරි මහාවිහාරීය සියලු ම නේවාසික මහා සංඝරත්නයට ද නමස්කාර පූර්වක ස්තූතිය පිරිනමමි.
මේ ශාස්ත්‍රීය වෑයම අධීක්ෂණය කළ මහාවිහාර වංශික ශ්‍යාමෝපාලි මහානිකායේ අස්ගිරි මහාවිහාර පාර්ශ්වයෙහි අනුනායක මාහිමිවරුන් වන ශාස්ත්‍රපති වේඩරුවේ ශ්‍රී උපාලි අනුනාහිමි, අධ්‍යාපනපති ආණමඩුවේ ශ්‍රී ධම්මදස්සි අනුනාහිමි ප්‍රධාන ආචාර්ය මැදගම ධම්මානන්දනා හිමි, ආචාර්ය ගොඩගම මංගල නාහිමි, මහාචාර්ය තුඹුල්ලේ සීලක්‍ඛන්‍ධනාහිමි, ශාස්ත්‍රපති නාරම්පනාවේ ආනන්ද නාහිමි, ආචාර්ය මුරුද්දෙණියේ ධම්මරතන නාහිමි උපදේශක සංස්කාරක මණ්ඩලය ද නමස්කාර පූර්වකව සිහිපත් කරන අතර වටිනා ශාස්ත්‍රීය ලිපිසැපයූ ගිහි පැවිදි විද්වතුන්ටත්, මේ ශාස්ත්‍රීය සද්කාර්යය සඵල කරගැනීමෙහිලා උදව් උපකාර කළ සියලු ම දෙනා ද කෘතඥතා පූර්වකව සිහිපත් කරමි. තවද එවැනි ශාස්ත්‍රීය පර්යේෂණ විහාරස්ථාන ඇසුරින් සිදු කිරීම යුගයේ කාලීන අවශ්‍යතාවකි.
අනාගත පරපුරේ උරුමය සඳහා උදෙසා එවැනි පර්යේෂණ ග්‍රන්ථ මාර්ගෝපදේශකත්වක් ලබාදෙන බව වඩාත් පැහැදිලි ය. පරපුරෙන් පරපුරට දැනුම ලබාදීමේ දී විද්වතුන්, අධ්‍යාපනික ආයතන, මෙන් ම විහාරස්ථානයට ද පුළුල් කාර්යභාරයක් ඉටු කිරීමට හැකි අතර එය ඔවුන්ගේ වගකීමක් වශයෙන් ද පෙන්වාදිය හැකි ය.
