වසර තුන් සියයකකට පමණ පෙර ලංකාවට පැමිණි ප්‍රංශ තානාපතිවරයකුගේ පරපුරකින් පැවත එන ලැනරෝල් පෙළපත් නාමයට හිමිකම් කියන සාහිත්‍යධරයන් හා ශාස්ත්‍රඥයන් පිරිසක් විසි වන ශත වර්ෂයේ මුල් භාගයේ පමණ සිට ශ්‍රී ලාංකික සංස්කෘතියේ පෝෂණය උදෙසා අමිල මෙහෙයක් ඉටු කළහ. අද අප උරුම කොට ගෙන තිබෙන විචිත්‍ර සංස්කෘතිය විවිධ සංස්කෘතික මූලයන්ගෙන් ගලා ආ උල්පත්වලින් පෝෂණය වූ බහු සංස්කෘතික නිර්මිතයක් බව අමතක කොට වර්ගෝත්ම මූලධර්මවාදයක් කරා ගමන් කරන බවට සාධක සම්පාදනය වන කලෙක පුරා පුරුෂයන්ගේ සාධනීය සම්ප්‍රදානයන් පුනරාවර්ජනය කිරීම කාලෝචිතය.
රාජකරුණාධිපති අමරකෝන් මුදියන්සේලාගේ වික්ටර් දුකී ද ලැනරෝල් හෙවත් වී. ඩී. ද ලැනරෝල් උපත ලද්දේ 1894 දෙසැම්බර් මස 25 වන දින කඩුවෙල, බෝමිරිය, කෙතේ වත්තේදීය. ඔහුගේ පියා පාලි සංස්කෘත සිංහල ඉංග්‍රීසි භාෂාවන්හි ප්‍රවීණත්වයක් තිබූ ජේමිස් දුකී ද ලැනරෝල් කවියාය. කටුගම්පලගේ දෝන ලුසියානා ද සිල්වා ඔහුගේ මවය. වික්ටර් දුකී ද ලැනරෝල්ගේ ළමා වියෙහි පැවති ගෘහස්ථ පරිසරය ඉගෙනීම කෙරෙහි යොමු කෙරෙන්නක් විය. එකල බෝමිරිය රජයේ ද්විභාෂා පාඨශාලාවේ ප්‍රධානාචාර්යවරයා වූ අහුන්ගල්ලේ ඒ. ඩී ඇස්. විජයසේකර හා මුනිදාස කුමාරතුංග යන ගුරුවරු වික්ටර් ලැනරෝල්ගේ අනාගත දිවි මග එකලු කළහ. පසුව එම පාඨශාලාවේ ප්‍රධානාචාර්ය පදවියට පත්ව ආ ජුලියස් ද සිල්වා වෙතින් ස්වකීය ඉංග්‍රීසි භාෂා ඥානය වර්ධනය කර ගැනීමට ලැනරෝල් සිසුවාට අවස්ථාව උදා විය. බෝමිරිය පාඨශාලාවේ අධ්‍යාපනය සාර්ථකව නිම කළ ලැනරෝල් තරුණයා රජයේ අභ්‍යාස විද්‍යාලයට බැඳී සිංහල අංශයේ ප්‍රධානාචාර්ය චාල්ස් අභයසේකර සහ පණ්ඩිත වාගීශ්වර වෙතින් සිංහල භාෂාව සහ ව්‍යාකරණය පිළිබඳ වැඩි දුර අධ්‍යාපනය ලැබීය. අභ්‍යාස විද්‍යාලයේ පුහුණුව නිම කිරීමට පෙර ලැනරෝල් තරුණයා ගුරු වෘත්තියට අවතීර්ණ විය-
ගුරු වෘත්තියෙන් ඉවත්ව පුවත්පත් කලාවට අවතීර්ණ වූ ලැනරෝල් කලක් ලංකා තරුණ හඬ පුවත්පතෙහි කර්තෘවරයා ලෙස කටයුතු කළේය. පුවත්පත්කලාවට අවතීර්ණ වීමට බොහෝ කලක සිට කාව්‍ය නිර්මාණකරණයට පිවිසි ලැනරෝල් සිය සිංහල ඉංග්‍රීසි ද්විභාෂක ඥානය සිංහල කාව්‍යයේ පෝෂණය උදෙසා යොදවමින් ඉංග්‍රීසි කවීන්ගේ විවිධ කාව්‍ය නිර්මාණ රැසක් සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කළේය. සිංහල පාඨකයා පළමු වරට ඉංග්‍රීසි කවීන්ගේ නිර්මාණ ආස්වාදය විඳගත්තේ ලැනරෝල්ගේ පරිවර්තන පරිශ්‍රමය නිසාය. සිංහල බසින් ලියැවුණු ප්‍රථම ප්‍රේම කාව්‍යය වන පෙම් හර නමැති කෘතිය ලැනරෝල් රචනා කළේ තමා විවාහ ගිවිස ගත් සහකාරිය වෙනුවෙනි. ප්‍රේමය විෂය කර ගත් ඒ කෘතිය රචනා කිරීමේදී ලැනරෝල් කොළඹ කවියේ ද්විතීය තරංගයේ කවීන් මෙන් ග්‍රාම්‍යත්ව දෝෂයට හසු නොවීම විශේෂත්වකි.
කැඩුණත් නෙළුම් දඬුවක් දොසකින් කිසි ම
නොඉවත් වී හුයින් සිටිනේ අනුබඳ ම
එම යුත් සුදන පෙම් සිඳුනත් හැම දින ම
පවතිත් පළමු මෙන් ගුණ වෙනසක් නොව ම
ඒ හැරුණු කොට විවිධ තේමා යටතේ ඔහු අතින් කාව්‍ය දහස් ගණනක් ලියවුණි. කවීන්ද්‍රයා නමින් කවි සඟරාවක් ද වී- ඩී- ද ලැනරෝල් විසින් සංස්කරණය කෙරිණ. එසේ වුව ද වර්මාන පාඨ්‍ය ග්‍රන්ථ කිසිවක කොළඹ කවියේ ප්‍රථම තරංගය නියෝජනය කළ පුරෝගාමී කවියකු වන වී. ඩී. ද ලැනරෝල්ගේ එකදු නිර්මාණයක් තබා ඔහු ගැන සඳහනක්වත් නොවීම විමතියට කරුණකි. කාව්‍ය ක්ෂේත්‍රයට අමතරව පාසල් ශිෂ්‍යයන්ගේ ප්‍රයෝජනය උදෙසා අතිරේක කියවීම් පොත් පෙළක්ද වී. ඩී. ද ලැනරෝල් අතින් සම්පාදනය විය.
ඇම්. ඩී. ගුණසේන සමාගමේ ප්‍රකාශන අංශයේ ප්‍රධානියා ලෙස වී. ඩී. ද ලැනරෝල් කටයුතු කළ කාලයේ ඔහු ඉතා වැදගත් කර්තව්‍යයකට අත ගැසීය. ලිහිණි පොත් නමින් හැඳින්වුණු පුස්තිකා මාලාවක් පළ කිරීම ඒ කර්තව්‍යයයි. නවක ලේඛකයන්ගේ මෙන්ම ප්‍රවීණ ලේඛකයන්ගේ කෘති විශාල සංඛ්‍යාවක් ඒ ප්‍රකාශන වැඩපිළිවෙළ යටතේ පළ විය. වී. ඩී. ද ලැනරෝල් මෙරට විසු උසස් පෙළේ ලේඛකයන් ශාස්ත්‍රයන් ඉතා සමීපව ඇසුරු කළ ද ඔහුගේ කිසිදු නිර්මාණයක අන් ලේඛකයකුගේ මාර්ගය හෝ ලේඛන රීතිය අනුගමනය කර නොතිබීම විශේෂත්වයකි. ඔහු කුමාරතුංග ඇසුරේ ශාස්ත්‍ර හැදෑරුවද කුමාරතුංග ලේඛන රීතියේ සේයාවක්වත් ඔහුගේ ලේඛනවල දැකිය නොහැකිය. වී. ඩී. ද ලැනරෝල්, මාර්ටින් වික්‍රමසිංහගේ සමීප මිතුරකු බව උපන්දා සිට කෘතියේ සඳහන් වෙයි- මේ සියල්ලෙන් මූර්තිමත් වූයේ වී. ඩී. ද ලැනරෝල් කෙරෙහි පැවති ස්වාධීනත්වයයි. ඔහු කිසිදු ගුරු කුලයකට නතු නොවීම හෝ ගැති නොවීම ඔහුගේ විශේෂත්වයයි. ලැනරෝල් විසින් රචිත හපන්කම් මෝඩකම් පුරසාරම්, උමතු තරුණයා, කුටුම්බ රක්ෂණී හෙවත් තරුණියන්ට අවවාද, ලංකා පුරාවෘත්ත යන කෘතිවල අන්තර්ගත වූයේ එකිනෙට වෙනස් තේමාය. ඒ විවිධ තේමා සියල්ලෙහි පොදු ලක්ෂණය වූයේ සියත් බවය. මේ සියත් බව නිසාම ඔහුට නිර්භයව ඇතැම් ආයතන පිළිබඳ තම ස්වාධින අදහස් පළ කළේය. ලංකා පුරාවෘත්ත කෘතියේ සංඥාපනයෙහි ලා ඔහු මෙසේ පවසයි. ‘මගේ මේ පොතෙහි එන කරුණු පිළිබඳ ව පර්යේෂණ පවත්වා මීට වඩා හොඳ පොතක් ලිවීම ලංකාවේ විශ්වවිද්‍යාලයන් සතු කාර්යයකි. එහෙත් අහෝ අපේ විශ්වවිද්‍යාලයන්ගෙන් කෙරෙන්නේ ගොනුන් පිට හකුරු පටවන්නාක් මෙන් ඒ ඒ අයට උපාධි පිරි නැමීම පමණක් වීම මහත් අභාග්‍යයක් වී තිබේ. මේ ස්වාධීන ලේඛකයා වසර අසූ දෙකක් ආයු විඳ 1977 ජ‍ූනි මස 2වන දා මෙලොවෙන් සමු ගත්තේ ඔහුගේ නම මෙතරම් ඉක්මනින් මෙරටින් මැකී යතියි සිහිනෙකිනිදු නොසිතමින් විය යුතුය.
