අද අප කතා කරන්න යෙදෙන්නේ ඉතා වටිනා සූත්‍ර දේශනාවක් පිළිබඳවයි. මේ සූත්‍ර දේශනාව සඳහන් වෙලා තියෙන්නේ අංගුත්තර නිකායේ පංචක නිපාතයේ. මේ දේශනාව හඳුන්වන්නේ විමුක්තා යතන සූත්‍රය කියලයි. විමුක්තායතන කියල කියන්නේ නිවන් දොරටු තිස් එකයි සසර දුකින් සසර දුකින් එතෙර වීමට උපකාර වන මාර්ගය කියන එකයි; මේ නමින් හඳුන්වනු ලබන්නේ. ගඟකට බැස ගැනීමට තොටුපළවල් කිහිපයක් තියෙනවා වගේම; නිවන් මඟට බැස ගන්න පුළුවන් ක්‍රමවේද කිහිපයක් තියෙනවා. ඒ පිළිබඳවයි මේ සූත්‍රයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නට යෙදුණා මහණෙනි නිවන් දොරටු පහක් තියෙනවා. යම් කිසි බුද්ධ ශ්‍රාවකයෙක් සිහියෙන් යුතුව කෙලෙස් තවන වීර්යෙන් යුතුව නිවනට මෙහෙයවන ලද සිත් ඇතිව වාසය කරනවා නම් කෙලෙසුන්ගෙන් නිදහස් නොවුණා වූ සිත කෙලෙසුන්ගෙන් නිදහස් කරගැනීමට මේ නිවන් දොරටු පහ උපකාරී වෙනවා. ක්ෂය නොකරන ලද කෙලෙස් ක්ෂය කිරීම පිණිස මේ නිවන් දොරටු පහ උපකාර වෙනවා. නොපැමිණියාවූ මාර්ග ඵල අවබෝධ කරගැනීමට මේ නිවන් දොරටු පහ උපයෝගි වෙන බව බුදු රජාණන් වහන්සේ දේශනාකර වදාළා.
සාමුක්ඛන්තික දේශනාව
පළමු වැනි නිවන් දොරටුව ධර්ම දේශනා පැවැත්වීම. එයින් හඳුන්වන්නේ යම් කිසි කෙනෙක් වෙන කෙනකුට ධර්ම දේශනාවක් පවත්වන අතර ඔහු තමන් කියන ධර්ම දේශනාවෙහි අර්ථය දැන ගන්නවා; එනම් වචනයක් වචනයක් පාසා තේරුම දැන ගැනීමයි. එපමණක් නොවෙයි වචනයක් වචනයක් පාසා අට්ඨ කතාව දැනගැනීමයි. අට්ඨ කතාව කියන්නේ අර්ථ කතාවයි; අර්ථ කතාව තවදුරටත් විස්තර කළොත් තථාගතයන් වහන්සේ වසර හතළිස් පහක් ධර්මය දේශනා කළා. ඒ ධර්මය දේශනා කිරීමේ දී මාතෘකාව විදිහට සුත්‍ර දේශනාවක් සදහන් කළා, කියලා එහි සඳහන් වෙනවා. ත්‍රිපිටකයේ සඳහන් වෙන්නේ මාතෘකාවල සූත්‍ර දේශනා විතරයි. පැය දෙහාමාරක් එම සූත්‍රය දේශනා කරමින් විස්තර කරන ලද කරුණු එහි සඳහන් වෙන්නේ නැහැ. ඒ විස්තර කරන ලද දෙය සඳහන් වන්නේ සාමුක්ඛන්තික දේශනාව කියලා. ඒ දේශනාව පිළිබඳව දන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේ ගේ ශ්‍රවකයන් අතර ඉන්න සිව් පිළිසිඳියා පත් මහ රහතන් වහන්සේ ලා පමණයි තථාගතයන් වහන්සේලා පිරිනිවන් පාලා මාස තුනකින් පසුව පළමු ධර්ම සංඝායනාව පවත්වන්නට යෙදුණා. එහි මුලසුනගෙන කටයුතු කළේ මහ කාශ්‍යප මහ රහතන් වහන්සේයි. උන්වහන්සේ ධර්ම විනය සංගායනාව පවත්වා අවසන් වෙලා, බොහෝම වටින ප්‍රකාශයක් කළා; අනාගතයේ මේ සූත්‍ර දේශනාව ලෙස විනය දේශනාවලට එක එක්කෙනා එක් එක් අර්ථ කථන ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්; ඒ විදිහට එක් එක්කෙනා එක එක්කෙනාගේ පෞද්ගලික මතවාද පෞද්ගලික ව ත්‍රිපිටකය විග්‍රහ කරන්නට ගියොත් ශාසනය විනාස වෙනවා. එසේ සාසනය වෙනස් වීම නැවැත්වීම නැවැත්විය යුතුයි. මේ නවත්වන්නට නම් බුදු රජාණන් වහනසේ විස්තර කළ පරිදිම ත්‍රිපිටකය විස්තර කරන ක්‍රමවේදයක් සකස් කළ යුතුයි කියල සඳහන් කළා.
ධර්මය අවබෝධ කරගැනීම
පළමු ධර්ම සංගායනාවට සහභාගි වුණ පන්සියයක් මහ රහතන් වහන්සේලා සිව් පිළිසිඹියාපත් මහ රහතන් වහන්සේලායි. එ් නිසා උන්වහන්සේලා දන්නවා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සාමුක්ඛන්තික දේශනාව. ඒ නිසා සාමුක්ඛන්තික දේශනාවෙන් අරගෙන උන්වහන්සේලා අවශ්‍ය ධර්ම කරුණු ටික විතරක් සංගායනා කරන්නට යෙදුණා. ඒ කරුණු තමයි අට්ඨ කතා කියලා කියන්නේ. හැම සුත්‍රයකට ම වගේ අට්ඨ කථාවක් තියෙනවා. අට්ඨ කථා වලට නම් අටුවා සඳහන් කරලා නැහැ. එසේ නම් ධර්ම දේශකයන් වහන්සේ කෙනෙක් අටුවාව දැනගෙන, ධර්ම දේශනාවේ ඇති අට්ඨ කථාව අරගෙන ධර්මය දේශනා කරනවා නම්, මේ ධර්මය අවබෝධ කරගන්න හේතුවක් බවට පත්වෙන්න පුළුවන්. ඔබට හිතෙන්න පුළුවන් ඔබට මේ නිවන් දොරටුවට මෙය උපකාර වෙන එකක් නැහැ කියලා. ඇත්තට ම ඔබට සුත්‍ර දේශනාවක් කියවන්න පුළුවන් නම් අට්ඨ කථා සහිතව, එය ධර්මය අවබෝධ කරගැනීමට උපකාරි වෙනවා. එසේ නම් ධර්ම දේශකයන් වහන්සේ අටුවාව දැනගනිමින් ධර්ම දේශනාව කළ යුතුයි. ඒ විතරක් නොවෙයි දේශකයන් වහන්සේ ධර්මය දැනගෙන ධර්මය දේශනා කළ යුතුයි. ධර්මය කියලා එතැනදි සඳහන් කරන්නේ ත්‍රිපිටකය පිළිබඳවයි. මුළු ත්‍රිපිටකය ම පාඩම් නැති වුවත් මුළු ත්‍රිපිටකය ම ඉගෙනගෙන නැති වුණත් තමන් කරන සුත්‍ර දේශනාව පිළිබඳව හොඳ දැනුමක් බුද්ධ ශ්‍රවකයාට තිබිය යුතුයි. මේ ආකාරයට අර්ථය දැනගෙන අර්ථය හෙවත් අට්ඨ කතාව දැනගෙන ධර්මය හෙවත් දේශනා කරන සූත්‍ර දේශනාව පිළිබඳව අවබෝධ කරගෙන ධර්මය දේශනා කරන කොට ප්‍රමෝදය ඇති වෙනවා. එනම් මුලින් ම ඇති වන ප්‍රීතියයි; එනම් ප්‍රීතියේ මුල් අවස්ථාවයි. එය ළදරු ප්‍රීතිය කියන නමින් ද හඳුන්වනු ලබනවා. ප්‍රමෝදය නිසා ප්‍රීතිය උපදිනවා; මෙහි ප්‍රීතිය කියලා කියන්නේ කෙලෙස් සහිත රූපයක්. ගන්ධයක්, ස්පර්ශයක් නිසා ඇති ෙවන ප්‍රිතිය නොවෙයි මෙහිදී ප්‍රීතිය කියලා කියන්නේ; ධර්මය නිසා උපදින ධර්ම ප්‍රිතියයි; නිරාමිස ප්‍රීතියයි. නිරාමිස ප්‍රීතිය නිසා සැහැල්ලු බවට පත් වෙනවා. සැහැල්ලු කයක් ඇති තැනැත්තාට කායිකව සැපය දැනෙනවා. සැපසේ සිත සමාධිගත වෙනවා. මෙයයි පළමු වැනි විමුක්තා යථනය; එනම් නිවන් දොරටුව. අපි කවුරුත් අහලා තියෙනවා මලියදේව මහරහතන් වහන්සේ ගැන. උන්වහන්සේ ධර්ම දේශනා කරමින් සිටින අතරතුර, තමන් වහන්සේ දේශනා කරන ලද ධර්මයේ අර්ථය මෙනෙහි කොට, ඒ තුළින් ප්‍රීතිය උපදවාගෙන ප්‍රිතිය නිසා කයත් සැහැල්ලු වී මනසත් සැහැල්ලුවී සිත සුවසේ සමාධිගත වී මාර්ග ඵල අවබෝධ කරගත්තා. උන් වහන්සේට මාර්ග ඵල අවබෝධ කරගැනීමට හැකි වුණේ බුද්ධ දේශනාවේ තිබෙන විමුක්තායථනය නිසයි. දෙවැනි විමුක්තායථනය කියලා හඳුන්වන්නේ ධර්ම ශ්‍රවණය කිරීම; පොත පත කියවීම; ධර්ම ශ්‍රවණය කිරිමයි. එයින් හඳුන්වනු ලබන්නේ යම් කිසි දේශකයන් වහන්සේ නමක් විසින් ත්‍රිපිටකය සහිතව අටුවාව සහිතව ධර්මය දේශනාවක් සිදු කරනවා නම් එ් අවස්ථාවේදි බණ අසන ශ්‍රවකයා ඒ ධර්ම දේශනාවට ඉතාමත් ශ්‍රද්ධාවෙන්, ගෞරවයෙන් සවන් පත් යොමු කළ යුතුයි. ඒ ධර්මයට සවන් පත් යොමු කළ යුතු ආකාරයත් ඒ ධර්මයේ සඳහන් කරලා තියනවා. බණ අහන අවස්ථාවේදි අට්ඨිකත්වා එනම් වචනයක් වචනයක් ගානේ අර්ථය දැන ගැනීමෙන් ධර්මය ශ්‍රවණය කළ යුතුයි. මනසිකත්වා කියන්නේ මෙනෙහි කිරීමෙන් ධර්මය ශ්‍රවණය කළ යුතුයි; එනම් මතකයේ තබාගැනීම හෙවත් සිහියේ තබා ගනිමින් ධර්මය ශ්‍රවණය කළ යුතුයි. ඒ වගේම බණ අහන වෙලාවේදි අන් සියලු සිතුවිලි පැත්තකට දාලා ධර්ම දේශනාවටම අවධානය යොමුකරමින් ධර්මය ශ්‍රවණය කරන්නට ඕන. ඒ විදිහට බණ අහන විට ඒ තැනැත්තාට අර්ථය වැටහෙනවා.
කෙලෙස් සහිත රූපයක්, ගන්ධයක්, ස්පර්ශයක්
අර්ථය කියලා සඳහන් කරන්නේ වචනයක් ගානේ තථාගතයන් වහන්සේ විස්තර කළ යුතු ආකාරයයි. එසේ නැති නම් අට්ඨකථාවේ ඒ වචන පැහැදිලි කරල තියන ආකාරය ඒ තැනැත්තාට වැටහෙනවා; ධර්මය වැටහෙනවා; ධර්මය වැටහෙනවා කියන්නේ ත්‍රිපිටක ධර්ම වැටහෙනවා කියන අදහසයි. එසේ බණ අහන කොට අර්ථ වැටහීමත් ධර්ම වැටහීමත් හේතු කරගෙන ඒ තැනැත්තාට ළදරු ප්‍රිය හට ගන්නවා. ප්‍රීතිය හට ගැනීම නිසා කායික මානසික සද්සද්ධිය හට ගන්නවා. කායික මානසික සද්සද්ධිය ඇති තැනැත්තා සුවසේ සමාධිගත වෙනවා. එසේ නම් ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීම දෙවැනි නිවන් දොරටුවයි.
අපි කවුරුත් දන්නවා, පංචවග්ගිය ස්වාමීන් වහන්සේලා මහ රහත්වීම දක්වා සිත දියුණු කළේ ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීමෙනුයි. තථාගතයන් වහන්සේ වැඩ සිටින කාලයේදී සමාගම් 24කදි අසංඛෙය්ය අසංඛෙය්ය බැගින් සත්ත්වයන් මාර්ග ඵල අවබෝධ කරගෙන තිබෙනවා. ඒ අවස්ථා විසිහතර හඳුන්වනු ලබන්නේ සුවිසිධර්ම සමාගම නමිනුයි. අසංඛෙය්ය කියන්නේ එකයි බින්දු එකසිය හතළිහකටයි. කෙනකුට හිතෙන්න පුළුවන් ධර්මය අවබෝධ කරගන්න එච්චර මිනිසුන් ලෝකයේ කොහෙද ඉන්නෙ කියලා. ධර්මය අවබෝධ කරගත්ත දෙව් ලොව සිටින දෙවිවරුන්, මිනිසුන් අතර ධර්මය අවබෝධ කරගත්තේ ඉතාම සුළුසේසුළු පිරිසක් පමණයි. ඒ පිරිස දහස් ගණනකින් කොටි ගණනකින් යුක්තයි. මෙසේ අන්න ඒ ආකාරයට අවස්ථා කිහිපයක අසංඛෙය්ය අසංඛෙය්ය ආකාරයට ධර්මය අවබෝධ කරගත්තා ධර්ම ශ්‍රවණය කරගැනීමෙන්ම. ඒ අසංඛ්‍යෙය විසි හතරට අමතරව තථාගතයන් වහන්සේ ජීවමාන කාලයේ ටික ටික දෙනා අවබෝධ කරගත්ත පිරිස ගත්තාම තවත් අසංඛ්‍යෙයක් වනවා. මේ ආකාරයට ධර්ම දොරටුවත් විමුක්තායතනයක් කියලා බුදු රජාණන් වහන්සේ දේශනා කළා. තුන්වන විමුක්තායතනය තමයි ධර්මය විස්තර වශයෙන් සංගායනා කිරීම. තමන් විසින් ධර්මය සංගායනා කිරීමට නම් පළමුව අට්ඨ කථාවක් සහිතව, සූත්‍ර දේශනාවක් සහිතව අභිධර්ම දේශනා ඉගෙන ගත යුතුයි. තමන් ඉගෙන ගෙන තියෙන සූත්‍ර දේශනාව වචනයක් වචනයක් පාසා අට්ඨකථාව දැනගෙන අර්ථ දැනගෙන සත් ගායනා කළ යුතු වෙනවා. එසේ සද්ගායනා කරන විට වචනයක් වචනයක් පාසා අටුවා වැටහීමත් ත්‍රිපිටක ධර්මය වැටහීමත් නිසා ප්‍රමෝදය උපදිනවා.
ප්‍රමෝදය නිසා ප්‍රීතිය
ප්‍රමෝදය නිසා ප්‍රීතිය; ප්‍රීති නිසා සැපය; සැපය නිසා සමාධිය ඇති වෙනවා. මේ තමයි තුන්වන නිවන් දොරටුව කියලා සර්වඥයන් වහන්සේ දේශනා කළා. එයින් අපිට පැහැදිලිව පේනවා ධර්මය සංගායනා කිරීම නිවන් දකින්නට හේතු වෙනවා කියලා. අතීතයේ භාවනා ඉගෙන ගත්ත සමහර පින්වතුන් භාවනා කමටහන් ඉගෙන ගෙන මාස හතරක් පමණ පුළුවන් පුළුවන් වෙලාවට සංගායනා කළ බව අපේ අට්ඨ කථාවල සඳහන් වෙලා තියෙනවා. අදට වුණත් පින්වතුන් භාවනා ක්‍රමයක් ඉගන ගත්තම ඒ භාවනා ක්‍රමය කලක් හොඳින් ගෞරවයෙන් සද්ධාවෙන් සංගායනා කරන්න. එසේ සංගායනා කිරීමත් අනාග‍තයේදී ඒ භාවනාව වැඩීමට මහත් සේ උපකාර වන බව බුද්ධ දේශනාවේ හැඳින්වෙනවා. ඒ නිසා ගෞරවයකින්, ආදරයකින් ධර්මය ශ්‍රවණය කළ යුතුයි.
